نحوه کارکرد گیربکس‌های اتوماتیک چگونه است ؟
جعبه دنده‌های اتوماتیک که امروزه در طراحی انواع خودروها به کار گرفته می‌شوند یکی از پیچیده‌ترین بخش‌های تشکیل دهنده این اتومبیل‌ها به شمار می‌روند. گیربکس‌های اتوماتیک را می‌توان از نظر امکانات و تجهیزاتی که در طراحی آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است، به دو نسل جدید و قدیم دسته بندی کرد. به طور کلی و برای بیان اصول و کارکرد این جعبه دنده‌ها لازم است در ابتدا این ابزار را به چند بخش تقسیم نمود که عبارتند از بخش مکانیکی این سیستم‌ها، بخش هیدرولیکی و بخش‌های مربوط به برق و کامپیوتر و یا ای سیوی این گیربکس‌ها.
لازم به ذکر است که این بخش‌ها باید حتما به صورت هماهنگ و با یکدیگر کار کنند در غیر این صورت و در زمانی که یکی از این بخش‌ها با دیگران به صورت هماهنگ کار نکند، نشان دهنده بروز اشکالی در سیستم است که باید حتما بر طرف گردد. لازم است بدانید در گیربکس‌های اتوماتیک نسل قدیم، از تجهیزات پیشرفته کامپیوتر و برق به صورت گیربکس‌های امروزی، استفاده نمی‌شد.
همچنین ببینید : تعمیرات ایسیو و بردهای الکترونیکی خودرو نظیر یونیت گیربکس
بخش مکانیکی گیربکس‌های اتوماتیک نسل قدیم و جدید
این بخش خود شامل چند بخش است که عبارتند از: دنده‌های خورشیدی این سیستم‌ها، کلاچ‌های چندین صفحه‌ای، باند و توربین به کار رفته در طراحی این سیستم‌های خودرویی.
1.دنده‌های خورشیدی
همان‌طور که می‌دانیم بدون عملکرد گیربکس‌های اتوماتیک، قدرت و سرعت اتومبیل‌ها بسیار محدود بود. این در صورتی است که گیربکس‌های اتوماتیک به نحوی طراحی شدند که تمامی دنده‌های آن‌ها همیشه درگیرند و با نگه داشتن یکی و به حرکت در آوردن دیگری، نوع ضریب دنده ایجاد می‌شود. به این سیستم دنده، به دلیل شباهتش به حالت خورشید و سیارات، دنده‌های سیاره‌ای و یا خورشیدی گفته می‌شود.
در حقیقت می‌توان گفت ساده‌ترین نوع دنده‌های خورشیدی، خود شامل چند جزء است که عبارتند از: یک دنده خورشیدی، دو یا چند دنده سیاره‌ای، دنده دوری و یا کمر بندی.
این دنده‌ها همان‌طور که پیشتر نیز گفته شد به طور دائم در درگیری با یکدیگر هستند. برای دستیابی به این منظور، دنده‌های سیاره‌ای مورد نظر، توسط یک پوسته به یکدیگر متصل شده‌اند و حول محور خود و پوسته، به طور آزادانه، گردش می‌کنند. عملکرد کلی این سیستم به این شکل است که پس از متصل کردن دنده دوری به شافت ورودی، که ابزار انتقال قدرت از موتور است، و با وصل کردن دنده‌های سیاره‌ای که شافت خروجی به آن متصل شده است و در عین حال با ثابت نگه داشتن دنده خورشیدی، چنانچه ما به عنوان راننده، در چنین وضعیتی، دنده دور را بگردانیم، موجب می‌شود تا دنده‌های سیاره‌ای، به دور دنده‌های دوری، بگردند.
این عامل نیز باعث می‌شود تا شافت ورودی نیز به جهت شافت خروجی، چرخش کند. تفاوت عملکرد این دو در این است که دور شافت خروجی، کم‌تر از دور شافت ورودی است. در این حالت، دنده مورد استفاده، دنده یک و یا دنده سنگین است. اگر دنده خورشیدی، آزاد شود تا گردش کند و هر کدام از چرخ دنده‌ها را به یکدیگر متصل کنیم، هر دو شافت ورودی و خروجی، در یک جهت خواهند چرخید و سرعت برابری نیز پیدا خواهند کرد.
2.کلاچ‌های چندین صفحه‌ای
این نوع از کلاچ‌ها خود شامل چندین صفحه کلاچ هستند که در داخل یک کاسه کلاچ نیز واقع شده‌اند. لازم است بدانید که نیمی از این صفحه‌ها، دنده‌هایی در محیط خارجی خود دارند که با داخل کاسه کلاچ، درگیر می‌شوند و نیم دیگر آن‌ها، صفحه‌های فیبری هستند که دنده‌هایی در محیط داخلی خود دارند. این قطعات با شافت درگیرند.
3.کلاچ‌های یک طرفه
این نوع از کلاچ‌های یک طرفه، قطعاتی هستند که با کمک آن‌ها وسائل و تجهیزات دیگر از قبیل شافت‌ها و یا دنده، در یک جهت قفل و در جهت دیگر آزاد می‌شوند و یا به صورت هرز، می‌چرخند.
4.باند
باند در سیستم گیربکس اتومات خودرو، عنوان یک تسمه فلزی است که از داخل به آن، لنت ترمز، چسبانده می‌شود. یک سر باند به پوسته متصل می‌شود و سر دیگر آن نیز با استفاده از یک اهرم، به پیستون متصل شده است. در مواقعی که روغن وارد سیلندر خودرو می‌شود پیستون را به عقب می‌راند و اهرم باعث می‌شود تا باند سفت و محکم شود و به سطح کاسه، چسبانده شود تا بدین طریق، ترمز انجام شود و کاسه بتواند بایستد.
5.کلاچ روغنی و یا توربین
در گیربکس‌های اتوماتیک نسل قدیم و جدید، کلاچ روغنی و یا توربین، همان کار کلاچ در خودروهای دنده‌ای و معمولی را انجام می‌دهد. در حقیقت توربین یک قطعه بزرگ در ابعادی به قطر 25 تا 30 سانتیمتر است و به شکل یک دیگ و یا سیلندر کوتاه در جلوی گیربکس و در جایی میان موتور و گیربکس قرار گرفته است. این قطعه وظیفه دارد قدرت موتور را به شافت ورودی گیربکس اتوماتیک خودرو، انتقال دهد.
بخش هیدرولیکی گیربکس‌های نسل قدیم و جدید
سیستم هیدرولیک در انواع خودروهای دنده اتومات، از شیارهایی به وجود آمده است که می‌توانند روغن را با فشار زیاد به سایر نقاط گیربکس انتقال دهند. در حقیقت لازم به ذکر است که روغن گیربکس در خودرو می‌تواند چند کار انجام دهد. از جمله این موارد می‌توان به این عامل اشاره کرد که فشار روغن برای کنترل کلاچ‌ها و دنده‌های این سیستم‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد. از طرف دیگر روغن کاری کلی قطعات گیربکس اتوماتیک را به انجام می‌رساند و نهایتا برای خنک کردن گیربکس به کار برده می‌شود. در واقع می‌توان این طور نتیجه گرفت که در گیربکس اتوماتیک کلیه عملکردها به روغن و فشار مناسب روغن، بستگی دارد.
1.پمپ گیربکس
پمپ گیربکس در خودروهای دنده اتومات، وظیفه دارد تا فشار روغن مورد نیاز گیربکس را فراهم نماید. این پمپ در بخش جلوی گیربکس واقع شده است و به طور مستقیم، توسط جلوی توربین و توسط فلایویل، به میل لنگ موتور، بسته شده است. بنابراین با شروع کار موتور، پمپ گیربکس نیز به حرکت در می‌آید و فشار روغن مورد نیاز گیربکس را فراهم می‌نماید.
2.کنترل ولو و یا ساعت گیربکس
این بخش می‌تواند به وسیله روغن کنترل، تمام کارهای گیربکس اتومات را به انجام برساند و به عبارت بهتر می‌توان گفت این قسمت، مغز گیربکس اتوماتیک خودروها به شمار می‌رود. کنترل ولو از پوسته به وجود آمده است که بر روی آن، تمام کانال‌های روغن قرار دارد و در داخل این پوسته نیز سوپاپ‌های کنترل ولو، جای گرفته‌اند. بنابراین سوپاپ‌ها با حرکت دادن و تغییر مکان خود، موجب می‌شوند تا فشار روغن تنظیم شود و روغن مورد نیاز به کلاچ‌ها، سروها، توربین و… منتقل گردد و تعویض دنده، در زمان مناسب انجام گیرد.
هر سوپاپ گیربکس، وظیفه خاصی را انجام می‌دهد و با آن نیز، نامگذاری شده است. به عنوان نمونه می‌توان از سوپاپ دو به سه نام برد. وظیفه این قطعه، این است که کار تعویض دنده را از دو به سه را انجام دهد. کنترل ولوهای نسل جدید گیربکس‌ها و خودروهای امروزی، از شیرهای برقی و سرعت سنج‌ها نیز بهره مند شده‌اند.
بخش برق و الکترونیک و کامپیوتر
این بخش‌ها قسمتهایی هستند که در خودروهای قدیمی‌تر موجود نبودند اما به گیربکس‌های اتومات نسل جدید اضافه شدند. در حقیقت می‌توان گفت ای سیو و یا کامپیوتر در این نوع از گیربکس‌ها با استفاده از سنسورهایی که در نقاط مختلف آن تعبیه شده است می‌تواند اطلاعات مورد نیاز خود را جمع آوری کند. از جمله این اطلاعات می‌توان وضعیت پدال گاز، سرعت اتومبیل، میزان دور موتور، بار موتور، وضعیت دکمه ترمز زیر پدال و… را نام برد تا با استفاده از این اطلاعات، بتواند امکان تعویض دنده و یا حتی نرم و خشن بودن آن را فراهم کند.
لازم به ذکر است که بسیاری از مدل‌های گیربکس‌های اتوماتیک نسل جدید، به نحوی طراحی شده‌اند که می‌توانند حتی نحوه رانندگی شما را نیز یاد بگیرند و به حافظه خود منتقل نمایند. این گیربکس‌ها می‌توانند تعویض دنده‌ها را نیز مطابق میل و نظر راننده، انجام دهند.
لازم به ذکر است که از نظر نوع ساختار کامپیوتر و گستردگی عملیاتی که این بخش می‌تواند انجام دهد در حال حاضر در بازار اتومبیل‌هایی با گیربکس‌های اتوماتیک با مدل اسپرت که به آن‌ها تیپ ترونیک نیز گفته می‌شود، وجود دارند که به شما این امکان را خواهند داد که بتوانید تعویض دنده را کنترل کنید. یعنی از طریق این سیستم‌ها شما می‌توانید هم به صورت اتوماتیک و هم به صورت دنده دستی و معمولی، رانندگی کنید. این نحوه عملکرد از طریق حرکت دادن دسته دنده از داخل شیاری اتفاق می‌افتد که برای دسته دنده، تعبیه شده است.
بنابر این امکان، با بالا بردن و یا پایین آوردن دسته دنده، شرایطی برای شما فراهم می‌شود که بتوانید دنده خود را کم کنید و یا در صورت لزوم از دنده بالاتری استفاده کنید. از دیگر مزایای به کارگیری کامپیوتر در خودروهای جدید، می‌توان به این مورد اشاره کرد که این سیستم، دارای این قابلیت است که بتواند خود به طور دائم به عیب یابی اقدام کند و در صورتی که عیب و یا اشکالی در بخش‌های برقی و یا حتی خود گیربکس وجود داشته باشد با دادن آلارم و هشدار و یا روشن شدن چراغ در داخل صفحه، آن را به راننده اطلاع می‌دهد.
بنابراین و در صورت بروز این علائم و دریافت آلارم و هشدار، لازم است حتما بلافاصله خودروی خود را به تعمیرگاه انتقال دهید. در این زمینه می‌توان به این مورد نیز اشاره کرد که با وصل کردن دستگاه اسکنر و یا تست، می‌توان عیب‌های ذخیره شده در حافظه کامپیوتر را خواند و آن را بر طرف نمود.