آشنایی با گیربکس دستی و اتوماتیک
از گیربکس دستی یا اتوماتیک به عنوان سیستم انتقال دهنده نیرو در خودرو یاد می‌شود. اتومبیل برای حرکت به دو سیستم مهم نیاز دارد: تولید کننده نیرو و انتقال نیرو. موتور همان سیستمی است که وظیفه تولید نیرو را برعهده دارد. سیستم‌های انتقال دهنده نیز از اجزای مختلفی تشکیل شده‌اند که در کنار هم زمینه را برای انتقال نیرو فراهم می‌کنند. برای انتقال نیروی موتور به چرخ‌ها سه سیستم اصلی نقش دارند: گیربکس، کلاچ و جعبه دنده.
نیروی تولید شده توسط موتور، از طریق کلاچ به جعبه دنده و از جعبه دنده به چرخ‌ها منتقل می‌شود. در واقع باید گفت نقش اصلی جعبه دنده انتقال نیروی متناسب به چرخ‌ها است. در صنعت خودروسازی انواع مختلفی از جعبه دنده طراحی می‌شود: گیربکس دستی، اتوماتیک، نیمه اتوماتیک و گیربکس دنده متغیر پیوسته. هر کدام از آنها کارایی، مزایا و معایب خاص خود را دارد که در ادامه به بررسی دو نوع دستی و خودکار پرداخته شده است.
گیربکس دستی چیست؟
با استفاده از گیربکس راننده این امکان را دارد تا در شرایط مختلف سرعت اتومبیل را تنظیم نماید. موتور اتومبیل توان و گشتاوری مشخصی را تولید خواهد کرد. جعبه دنده به شما اجازه میدهد تا بدون بالا دور موتور، سرعت را تغییر دهید. از گیربکس دستی، تحت عنوان جعبه‌دنده‌های استاندارد نیز یاد می‌شود. در این سیستم، نیروی انسانی مهمترین نقش را در تعویض دنده بر عهده خواهد داشت. کلاچ در جعبه دنده دستی از نوع خشک است. برای انتقال نیروی موتور ، لازم است راننده با فشردن پدال کلاچ پایی، ارتباط بین موتور و جعبه دنده را قطع کند. در مرحله بعد با حرکت دستی اهرم جعبه دنده، دنده مناسب انتخاب خواهد شد. کلاچ توسط راننده رها شده و خودرو برای حرکت آماده خواهد شد.
شاید این سیستم به راحتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما گاهی اوقات شرایطی وجود دارد که استفاده از پدال کلاچ پایی و جعبه دنده دستی برای افراد مشکل است. برای مثال می‌توان به افراد معلول و یا کم توان اشاره کرد. اگر شما هم از آن دست افرادی باشید که بیشتر روز خود را با رانندگی سپری می‌کنید، از فشردن مداوم کلاچ و تعویض دنده خسته خواهید شد، بخصوص اگر به ناراحتی مانند دیسک کمر یا درد سیاتیک مبتلا باشید. در این شرایط شاید ترجیح بدهید از انواع گیربکس اتوماتیک استفاده کنید.
از انواع جعبه دنده دستی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
چهار دنده . در حال حاضر عملا از این نوع جعبه دنده در طراحی اتومبیل‌ها استفاده نمی‌شود.
پنج دنده
شش دنده
مزایای گیربکس دستی
شاید استفاده از گیربکس اتوماتیک راحت‌تر از انواع دستی باشد. اما جعبه دنده دستی هنوز طرفداران خود را دارید و در طراحی بسیاری از اتومبیل‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله مزایای گیربکس دستی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
با جعبه دنده دستی، توانایی حرکت بسیار بهتری نسبت به انواع خودکار خواهید داشت. بسیاری از رانندگان بر این باور هستند که جعبه دنده زبان خودرو است. اگر شناخت خوبی از عملکرد آن وجود داشته باشد، به راحتی و در زمان مناسب می‌توان دنده را عوض کرد و خودرو را با سرعت مناسبی به حرکت درآورد. این امر منجر به مصرف بهینه انرژی خواهد شد.
حتما برای شما هم اتفاق افتاده است که در میانه راه، باتری ماشین به مشکل برخورد می‌کند و خالی می‌شود. این درست همان زمانی است که از سرنشینان اتومبیل می‌خواهید پیاده شوند و شروع به هل دادن اتومبیل نمایند. شما هم پشت فرمان می‌نشیند و با صدایی رسا می‌گویید:” هل بدید”، استارت میزنید و اتومبیل روشن می‌شود. اگر تجربه داشتن اتومبیل‌هایی با دنده اتوماتیک را داشته باشید، در این شرایط هل دادن هیچ کمکی به شما نخواهد کرد.
در این حالت خیلی شیک و مجلسی باید با نمایندگی تماس بگیرید تا یک باتری نو برای شما ارسال شود، تا آن موقع می‌توانید در اتومبیل منتظر بمانید و مقالاتی راجع به مزایای و معایب جعبه دنده اتوماتیک و دستی را مطالعه کنید. جعبه دنده دستی سبب می‌شود تا راننده کنترل بیشتری بر روی خودرو داشته باشد. با استفاده از آن به راحتی و در هر زمان که بخواهید می‌توانید دنده را عوض کرده و یا دنده معکوس بگیرید.
خودروهایی که مجهز به گیربکس دستی هستند، مصرف سوخت کمتری داشته و به همین دلیل گفته می‌شود، مصرف انرژی در آنها بهینه است. البته نمی‌توان گفت همه خودروهایی که از سیستم جعبه دنده اتوماتیک استفاده می‌کنند، مصرف بالایی دارند. در جعبه دنده‌های دستی از قطعات کمتری استفاده می‌شود، به همین دلیل قیمت کمتری نسبت به انواع اتوماتیک دارند. همچنین در صورت بروز آسیب، هزینه تعمیر کمتری برای آنها صرف خواهد شد.
معایب گیربکس دستی
اگر راننده غیرحرفهایی هستید و اصطلاحات زبان خودرو را متوجه نمیشوید، بهتر است به سراغ جعبه دنده‌های اتوماتیک بروید. برای رانندگان غیرحرفهایی هماهنگی بین کلاچ گرفتن و تعویض دنده مشکل است، همچنین آنها نمی‌توانند دنده را با توجه شرایط و سرعت ماشین تنظیم نمایند. این موضوع در جادههای کوهستانی که دارای سرازیری و سربالایی هستند، بیشتر درک می‌شود.
اگر در شهر شلوغی مانند تهران زندگی می‌کنید، استفاده مداوم از ترمز، کلاچ و جعبه دنده برای شما آزار دهنده خواهد بود. رانندگی در خیابان‌های شلوغ و پرترافیک با جعبه دنده خودکار، بسیار راحت‌تر است. اما اگر می‌خواهید کلاچ گرفتن و تعویض دنده را تمرین کنید، هیچ جایی بهتر از خیابان‌های شلوغ تهران نیست. کافی است برای ساعاتی خود را درگیر این خیابانها کنید، پس از آن کلاچ گرفتن و تعویض دنده برای شما مشکل نخواهد بود.
گیربکس اتوماتیک چیست؟
در خودروهایی که مجهز به گیربکس اتوماتیک هستند، دیگر نیازی نیست به فکر تعویض دنده باشد. این سیستم به طور خودکار آن را انجام خواهد داد. کافی است دنده را در حالت drive قرار دهید، آنگاه میبینید که خودرو به طور کاملا هوشمند حرکت کرده و و تعویض دنده را بدون کمک شما انجام خواهد داد. تغییر دنده در این سیستم با توجه به شرایط جاده سربالایی و پایینی بودن و یا میزان فشاری که بر پدال گاز و ترمز اعمال می‌شود، انجام خواهد شد. با توجه به آنچه گفته حتما متوجه شده‌اید که دیگر خبری از پدال کلاچ پایی نیست و پای چپ کاملا آزاد است. به همین دلیل یادگیری رانندگی با آنها بسیار آسان‌تر است. اما باید گفت افرادی که با خودروهای مجهز به جعبه دنده دستی آموزش میبینند، به مراتب مهارت بیشتری در رانندگی خواهند داشت.
مزایای گیربکس اتوماتیک
اولین و شاید بهترین مزیت گیربکس اتوماتیک این است که دیگر نیازی نیست بین کلاچ گرفتن و تعویض دنده، هماهنگی برقرار کنید. این امر رانندگی را بسیار راحت‌تر خواهد کرد. استفاده از جعبه دنده خودکار، میزان استهلاک ماشین را کاهش خواهد داد. این موضوع در خیابان‌های شلوغ بیشتر درک می‌شود.
اگر با خودروهای جعبه دنده دستی به مدت طولانی رانندگی کنید و یا در ترافیک بمانید، شک نکنید که در پایان روز عضلات پا دچار گرفتگی خواهند شد. اگر از کمر درد و سیاتیک نیز رنج می‌برید باید منتظر شدت یافتن آنها باشید.
از آنجا که دیگر نیازی به تعویض دنده نیست، راننده تمرکز بیشتری بر روی رانندگی و جاده خواهد داشت. این امر در نهایت منجر به کاهش تصادفات جادهایی خواهد شد.
رانندگی با این خودروها به مهارت کمتری نیاز دارد. در واقع بهترین گزینه برای افرادی است که به تازگی رانندگی را شروع کرده‌اند. البته حتما پیشنهاد می‌شود، مهارت رانندگی با جعبه دنده دستی را نیز داشته باشید، شاید کمی سختتر باشد، اما استفاده از آنها سبب می‌شود تا درک بسیار بهتری از رانندگی داشته باشید.
معایب گیربکس اتوماتیک
گیربکس اتوماتیک گزینه خوبی برای رانندگی است، با این حال معایبی نیز دارد. اینکه کدامیک از انواع جعبه دنده دستی و یا اتوماتیک برای شما مناسب است، به شرایط شما بستگی خواهد داشت. از جمله معایب گیربکس اتوماتیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تاخیر در تعویض دنده اولین و مهمترین نقطه ضعف جعبه دنده‌های خودکار است. البته شاید بیانصافی باشد که تاخیر در تعویض دنده را نقطه ضعف این سیستم بدانیم، چرا که تعویض دنده بر عهده سنسورهای هوشمند است و آنها این کار را براساس شرایط خودرو انجام می‌دهند. البته طراحان سعی کرده‌اند این زمان را به کمترین میزان کاهش دهند، با این حال تاخیر آن حس می‌شود. این موضوع بیشتر برای رانندگانی آزاردهنده است که مدتها با جعبه دنده دستی کار کرده اند.
جعبه دنده‌های خودکار، طول عمر کمتری دارند. البته این موضوع تا حدود زیادی به نحوه استفاده و مراقبت از آن بستگی دارد. در این سیستم قطعات زیادی بکار رفته است. در صورت بروز خرابی، باید هزینه بیشتری برای آن در نظر بگیرید. از سویی دیگر تعداد تکنسین‌هایی که با این سیستم آشنا هستند نیز کمتر است، به همین دلیل دستمزد آنها نیز به مراتب بیشتر خواهد بود.
اگر دور موتور بالا باشد در تعویض دنده به مشکل برخورد خواهید کرد. گیربکس‌های اتوماتیک در خلاص کردن دنده مشکل دارند. این خودروها برای اینکه در حالت خلاصی قرار گیرند، باید روشن شده و در حالت N قرار بگیرند. اگر به هر دلیلی اتومبیل شما در جاده خراب و خاموش شود، برای خلاص کردن آن به مشکل برخورد خواهید کرد.
گیربکس دستی بهتر است یا گیربکس اتوماتیک؟
انتخاب گیربکس دستی یا اتوماتیک به طور کامل به وضعیت، شرایط و سلیقه شما بستگی دارد. کسانی که به رانندگی علاقه دارند، ترجیح می‌دهند از جعبه دنده دستی استفاده کنند، چرا که رانندگی با آن بسیار لذتبخشتر است. افرادی که به دنبال رانندگی راحت‌تر هستند، گیربکس خودکار را انتخاب می‌کنند.